Dây toàn còn gọi là già căn, douce amère, có tên khoa học Solanum dulcamara L. (Solanum lyratum Thunb.), thuộc họ Cà Solanaceae.
Cây nhỡ, mọc leo, thân nhẵn hay hơi có lông, thân cứng, nhưng cành mềm. Lá mọc so le có lòng, lá ở gốc thì đơn nguyên, lá ở ngọn thì có 3 thùy không đều, dài 4-8cm, rộng 2-5cm, cuống dài 2-4cm. Cụm hoa xim ở ngọn, màu tím, hoặc trắng hay hơi tím. Bao phần mở bằng lỗ ở đỉnh. Quả mọng, hình cầu hay hình trúng đường kính 6-8mm, khi chín có màu đỏ, trong chứa nhiều hạt nhẵn, đường kính 1-1,5mm.
Cây dây toàn mọc hoang dại ở nhiều vùng ở nước ta. Ở Sa Pa trong rừng ẩm lạnh còn có thứ Solanum dulcamara var. sinensis Dunn.
Người ta dùng cành và lá thu hái vào mùa thu đông và xuân. Hái về cắt thành từng đoạn ngắn, phơi hay sấy khô.
Trước đây người ta đã chiết từ dày toàn những saponozit với những tên duncamarin (dulacamarin) picrogluxin v.v… như hiện nay người ta đã thấy đó là những chất không ổn định.
Năm 1956, Schreiber đã chiết được những chất sau đây:
Các glucoancaloit thuộc nhóm những spirosolanola chất quan trọng nhất gặp trong lá là một tetrozit của soladunxidin, (soladulcidin) thủy phân sẽ cho 1 phân tử xyloza, 1 phân tử galactoza, 2 phân tử glucoza và soladunxidin. Kèm theo có các soladunxin α, β và γ (genin là soladunxidin), các α, β và γ solamarin (genin là tomatiedenol), solasonin và solamacgin (solamargin) (genin là solasodin).
Hàm lượng solasodin tăng với sự kết quả, rồi giảm dần trong quá trình quả chín, trong quả chín chỉ chứa rất ít glucoancaloit.
Các saponozit steroit mà genin là ligogenin, diosgenin và yamogenin, hàm lượng cao nhất trong hoa tự (theo Sander 1963 lên tới 0,7%).
Năm 1963, Sander còn phát hiện trong loài dãy toàn Solanum dulcamara còn có những nòi hóa học chứa những glucoancaloit khác nhau.
Dây toàn được xem như một vị thuốc có tác dụng yếu nhưng nếu dùng liều cao thì lại có những độc tính như cà độc dược.
Người ta cho rằng dây toàn có tác dụng như một thứ thuốc ngủ nhẹ làm tăng sự bài tiết của thận và là một loại thuốc dịu dục.
Dây toàn được dùng làm thuốc lọc máu trong những bệnh ngoài da, bệnh thấp khớp. Ngày dùng 2 đến 4g chia làm nhiều lần uống dưới dạng thuốc sắc, thuốc ngâm rượu. Một số người uống vào nôn mửa hay đi ngoài. Cho nên dùng phải thận trọng.
(Ảnh: Internet)
(Nguồn: GS Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam)
