Nghiên cứu mới phát hiện, viêm khớp dạng thấp có thể bắt đầu âm thầm nhiều năm trước khi các triệu chứng bắt đầu xuất hiện. Khám phá này mở ra khả năng phát hiện và điều trị dự phòng hiệu quả hơn cho bệnh nhân.
Viêm khớp dạng thấp (RA) là một tình trạng tự miễn mạn tính không thể chữa khỏi nhưng có thể được điều trị để ngăn chặn sự tiến triển của bệnh. Các cá nhân có nguy cơ phát triển viêm khớp dạng thấp có thể được xác định từ 3-5 năm trước khi các triệu chứng bắt đầu, dựa trên mức độ của các kháng thể, nhưng chỉ có 30-60% số người thể hiện các kháng thể này phát triển thành bệnh. Một nghiên cứu gần đây đã xác định được những thay đổi trong hồ sơ miễn dịch của những cá nhân có nguy cơ phát triển viêm khớp dạng thấp khi họ tiến triển trong quá trình bệnh. Những phát hiện này có thể giúp phát hiện sớm bệnh viêm khớp dạng thấp và phát triển các phương pháp điều trị dự phòng hiệu quả hơn.
Viêm khớp dạng thấp (RA) là một tình trạng tự miễn mà hiện nay chưa có phương pháp chữa trị. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đang cố gắng tìm cách phát hiện sớm bệnh nhằm ngăn chặn sự tiến triển của nó. Một trong những lĩnh vực mà các nhà khoa học tập trung vào là các dấu ấn sinh học trong máu.
Những người mắc viêm khớp dạng thấp cho thấy mức độ autoantibody tăng cao trong nhiều năm trước khi bệnh phát triển và các triệu chứng điển hình, như đau và sưng các khớp, xuất hiện. Mặc dù những kháng thể này hữu ích trong việc dự đoán xem một người có phát triển RA hay không, một tỷ lệ đáng kể người có các kháng thể này không phát triển thành bệnh.
Một nghiên cứu gần đây được đăng trên tạp chí Science Translational Medicine đã mô tả những thay đổi trong hệ miễn dịch của những người có nguy cơ phát triển viêm khớp dạng thấp, khi họ tiến triển từ giai đoạn có nguy cơ phát triển bệnh thành giai đoạn có các triệu chứng lâm sàng.
Việc mô tả hồ sơ miễn dịch này ở những người có nguy cơ tiến triển thành viêm khớp dạng thấp lâm sàng có thể cho phép phát hiện sớm tình trạng này và phát triển các phương pháp điều trị dự phòng cho nhóm dân số có nguy cơ này.
Tác giả nghiên cứu, Tiến sĩ Gary Friestein, Phó Chủ tịch Cao cấp phụ trách khoa học sức khỏe tại Trường Y của Đại học California, San Diego, nói: “Hầu hết mọi người có nguy cơ mắc RA cuối cùng không phát triển thành bệnh. Điều này làm cho việc nghiên cứu phòng ngừa trở nên khó khăn bởi vì một số cá nhân không cần điều trị sẽ được điều trị bằng các loại thuốc có tiềm năng tác dụng phụ”.
“Chúng tôi hy vọng rằng các phát hiện từ nghiên cứu này sẽ trực tiếp hỗ trợ các cách mới để dự đoán RA cũng như có thể xác định mục tiêu cho các thử nghiệm phòng ngừa”, đồng tác giả của nghiên cứu, GS.TS Kevin Deane (Đại học Colorado Anschutz) chia sẻ thêm.
Viêm khớp dạng thấp là một tình trạng tự miễn, trong đó cơ thể nhầm tạo ra phản ứng miễn dịch đối với các mô khỏe mạnh, cụ thể là lớp lót bao phủ các khớp.
Các thuốc thay đổi quá trình bệnh được sử dụng trong điều trị RA không thể đảo ngược tổn thương nhưng có thể ngăn chặn sự tiến triển của bệnh và giúp quản lý tình trạng. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy, 5-27% số người mắc viêm khớp dạng thấp không phản ứng với các phương pháp điều trị này và việc tái phát cũng phổ biến sau khi đạt được sự thuyên giảm ở những người phản ứng với điều trị.
Việc phát hiện sớm những người có nguy cơ phát triển viêm khớp dạng thấp có thể giúp ngăn chặn tình trạng này từ việc tiến triển.
“Hiện nay, một khi ai đó phát triển các khớp sưng của RA, bệnh thường là ‘vĩnh viễn’, tức là họ sẽ cần phải điều trị suốt đời. Hơn nữa, trên toàn thế giới, RA ảnh hưởng đến cuộc sống của hàng triệu người và tiêu tốn hàng tỷ USD để quản lý”, Tiến sĩ Deane nói.
“Nếu chúng ta tìm ra cách ngăn chặn những khớp sưng đầu tiên trong RA, hoặc thậm chí ‘đặt lại’ hệ miễn dịch ở giai đoạn có nguy cơ, điều này có thể dẫn đến việc mọi người không bao giờ mắc phải RA hoàn chỉnh hoặc chỉ mắc một dạng bệnh nhẹ hơn. Điều đó có thể mang lại lợi ích lớn cho sức khỏe cá nhân, cũng như cho sức khỏe cộng đồng”, chuyên gia cho hay.
Những người mắc viêm khớp dạng thấp thể hiện mức độ tăng cao của các kháng thể protein chống citrullinated (ACPA) và yếu tố viêm khớp (RF) từ 3-5 năm trước khi các triệu chứng lâm sàng xuất hiện. Khoảng 30-60% người có mức ACPA và RF tăng cao sẽ phát triển thành viêm khớp dạng thấp. Nói cách khác, mức ACPA và RF không phải là những dự đoán chính xác về sự tiến triển thành RA.
Hiện nay, các nỗ lực đang được thực hiện để phát triển các phương pháp điều trị dự phòng ngăn chặn sự phát triển của viêm khớp dạng thấp ở dân số có nguy cơ biểu hiện ACPA và RF. Ví dụ, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng thuốc abatacept có thể giảm nguy cơ phát triển viêm khớp dạng thấp ở dân số có nguy cơ này.
Việc mô tả những thay đổi trong hồ sơ miễn dịch của những người có nguy cơ phát triển RA có thể giúp hiểu rõ hơn về cơ chế của bệnh và mục tiêu điều trị một cách hiệu quả hơn cho nhóm nguy cơ tiến triển thành triệu chứng RA.
Tác giả nghiên cứu, Tiến sĩ Mark Gillespie, Trợ lý điều tra tại Viện Allen, giải thích: “Trước nghiên cứu này, lĩnh vực này thiếu sự hiểu biết về sinh học của giai đoạn ‘có nguy cơ’ và những thay đổi xảy ra khi những cá nhân có nguy cơ mắc RA tiếp tục phát triển thành bệnh lâm sàng”.
Trong nghiên cứu này, các nhà nghiên cứu đã xem xét những thay đổi trong hồ sơ miễn dịch của những cá nhân có nguy cơ sau này phát triển thành viêm khớp dạng thấp, được gọi là nhóm chuyển đổi.
Hồ sơ miễn dịch của nhóm chuyển đổi đã được so sánh với hồ sơ của những cá nhân có nguy cơ nhưng không phát triển thành RA, được gọi là nhóm không chuyển đổi, và những cá nhân khỏe mạnh không thể hiện hoặc chỉ thể hiện rất thấp mức ACPA.
Nghiên cứu bao gồm 45 cá nhân có nguy cơ, với 16 người trong số đó phát triển thành viêm khớp dạng thấp trong quá trình theo dõi và một nhóm 11 cá nhân mắc viêm khớp dạng thấp lâm sàng sớm. Nhóm kiểm soát bao gồm 38 cá nhân khỏe mạnh.
Các nhà nghiên cứu phát hiện, những cá nhân có nguy cơ thể hiện mức độ protein viêm cao hơn trong máu của họ so với nhóm kiểm soát khỏe mạnh ngay từ đầu nghiên cứu. Dấu hiệu viêm nhiễm hệ thống này có mặt ở những cá nhân có nguy cơ, bất kể họ có phát triển thành viêm khớp dạng thấp trong quá trình theo dõi hay không.
Tương tự, đã có sự tăng số lượng các tế bào miễn dịch, như monocytes, tham gia vào viêm nhiễm ở cả nhóm chuyển đổi lẫn nhóm không chuyển đổi. Hơn nữa, những tế bào miễn dịch này thể hiện sự tăng biểu hiện của gen và protein viêm.
Các nhà nghiên cứu không thể phát hiện bất kỳ sự khác biệt nào về biểu hiện gen hay protein trong tế bào miễn dịch giữa nhóm chuyển đổi và nhóm không chuyển đổi ở thời điểm bắt đầu nghiên cứu.
Tiếp theo, các nhà nghiên cứu đã phân tích các thay đổi trong nhóm chuyển đổi từ thời điểm lần cuối họ đến khám không có triệu chứng lâm sàng đến lần tiếp theo họ được chẩn đoán mắc viêm khớp dạng thấp lâm sàng. Những thay đổi trong hồ sơ miễn dịch của nhóm chuyển đổi đã được so sánh với những thay đổi trong nhóm kiểm soát khỏe mạnh trong khoảng thời gian tương tự.
Các tình trạng tự miễn được gây ra bởi sự thất bại của hệ thống miễn dịch trong việc phân biệt giữa protein của cơ thể với protein ngoại lai hoặc các kháng nguyên từ vi khuẩn. Các tình trạng tự miễn được đặc trưng bởi sự rối loạn của các tế bào lympho T và B, những thành phần quan trọng của hệ miễn dịch tham gia vào việc tạo ra phản ứng được phối hợp theo cách đặc hiệu với kháng nguyên.
Trong nghiên cứu hiện tại, các nhà nghiên cứu đã phát hiện thay đổi trong biểu hiện gen của tế bào B và T ở nhóm chuyển đổi, cho thấy sự kích hoạt hoặc kích thích của những tế bào này. Các tế bào lympho naïve trở nên hoạt động khi tiếp xúc với kháng nguyên, dẫn đến sự phân chia và phân hóa thành tế bào hiệu quả hoặc tế bào nhớ. Các tế bào hiệu quả có tuổi thọ ngắn tham gia vào phản ứng miễn dịch tức thời, trong khi các tế bào nhớ có tuổi thọ dài giúp tăng cường phản ứng nhanh chóng với nhiễm trùng trong tương lai.
Các tế bào B naïve hoặc nhớ được kích hoạt khi liên kết với kháng nguyên, dẫn đến sự phân chia và phân hóa thành tế bào hiệu quả sản xuất kháng thể. Trong viêm khớp dạng thấp, các nhóm tế bào B sản xuất autoantibody chống lại lớp lót của các khớp.
Trong nghiên cứu này, các tế bào B naïve và nhớ ở nhóm chuyển đổi đã cho thấy những thay đổi trong các hồ sơ biểu hiện gen, thấy rõ sự kích hoạt của chúng. Nói cách khác, các tế bào B đã chuyển hướng sang trạng thái viêm nhiễm. Hơn nữa, các nhà nghiên cứu đã xác định được một nhóm tế bào B nhớ kích hoạt có hồ sơ tương tự như những người mắc viêm khớp dạng thấp lâm sàng.
Các tế bào T trợ giúp, biểu hiện protein CD4 trên bề mặt, tương tác với tế bào B và cần thiết cho việc kích hoạt tế bào B. Phù hợp với sự tăng cường của tế bào B kích hoạt ở nhóm chuyển đổi, các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra sự tăng số lượng của tế bào T trợ giúp hiệu quả CD4 trong nhóm cá nhân này. Hơn nữa, các tế bào T CD4 này thể hiện sự tăng biểu hiện của gen liên quan đến việc kích hoạt tế bào B.
Sự kích hoạt của tế bào B và sự gia tăng số lượng tế bào T trợ giúp ở nhóm chuyển đổi cho thấy sự chuyển hướng tăng cường sản xuất autoantibody, có thể góp phần vào sự tiến triển của bệnh. Đồng thời, các tế bào T CD4 naïve cũng thể hiện sự thay đổi trong các cơ chế điều chỉnh gen, chuẩn bị chúng phân hóa thành tế bào hiệu quả có khả năng thúc đẩy sự kích hoạt tế bào B.
“Nhóm nghiên cứu của chúng tôi phát hiện, trong giai đoạn ‘có nguy cơ’, nơi mà các cá nhân trông và cảm thấy khỏe mạnh, hệ thống miễn dịch của họ lại có sự khác biệt đáng kể. Những cá nhân có nguy cơ mắc RA thể hiện sự viêm nhiễm rộng khắp và dấu hiệu của hoạt động miễn dịch, bao gồm cả trong tế bào B sản xuất các autoantibody đặc trưng của RA, cũng như trong tế bào T tương tác và chỉ dẫn tế bào B sản xuất những autoantibody này”, TS Mark Gillespie nói.
“Chúng tôi cũng phát hiện ra những thay đổi miễn dịch ở tế bào T ‘naïve’, điều này quan trọng bởi vì những tế bào này chưa từng gặp phải bất kỳ mối đe dọa nào trước đây và có thể cho thấy rằng các tế bào miễn dịch ở những cá nhân có nguy cơ mắc RA đã sẵn sàng phản ứng theo một cách có hại”, ông cho biết thêm.
(Ảnh minh họa: Internet)
(Nguồn: Medical News Today)
